1 اردیبهشت 1389 / 6 جمادی الاولی 1431 / 21 آوریل 2010

سهراب سپهري شاعر و نقاش معاصرايران روي درنقاب خاك كشور. سهراب دركاشاهن معلم بود اما روح بي قرارش او را ازادامه كاربازداشت و بعد ازسفربه تهران به طراحي و نقاشي پرداخت و پس ازچند سال دراين زمينه هاي هنري صاحب سبكي ويژه و ممتازشد. مرگ رنگ به عنوان نخستين شعرسهراب سپهري است كه درسال1330شمسي چاپ شد. همچنين نقاشي هاي سهراب درنمايشگاههاي داخلي و خارجي جوايزارزنده اي به دست آورده اند. ازسهراب سپهري آثارديگري چون «حجم سبز، صداي پاي آب و زندگي خوابها» نيزبه يادگارمانده است.
صدرُ الدّين بَلاغي نويسنده و خطيب برجسته كشورمان درگذشت. درپايان تحصيلات به فعاليتهاي مختلف علمي و تبليغي مشغول شد و ازمبارزات سياسي نيزغافل نبود، بطوريكه درنهضت ملي كردن نفت نماينده آيت الله العظمي بروجردي بود و مشاركت جدّي داشت. ازصدرُ الدّين بلاغي آثارتأليفي نيزباقيست كه ازآن ميان «محمد(صلی الله علیه و آله و سلم) پيامبر رحمت و قصص قرآن» را مي توان نام برد.
استاد محمدتقي بهار پسر ملك الشعرا محمد كاظم صبوري در سال 1266 ش در مشهد به دنيا آمد. از هفت سالگي به سرودن شعر روي آورد و از مظفرالدين شاه در 18 سالگي لقب ملك الشعرايي گرفت. وي از محضر اديب نيشابوري استفاده برد و علي‏رغم منع پدر از سرودن شعر، به دليل علاقه و استعداد ذاتي، به اين هنر گراييد. محمدتقي بهار پس از مرگ پدرش دنبال تكميل تحصيلات علمي را به منظور تقويت بنيه‏هاي شاعري گرفت و به مرور سرآمد همه شاعران معاصر ايران گرديد، تا جايي كه به عنوان آخرين استاد شعر كلاسيك فارسي شناخته شد و آوازه جهاني پيدا كرد. بهار بعدها به خدمت دولت درآمد و پس از مدتي اشتغال در مناصب دولتي، در سلك آزادي خواهان و مشروطه‏طلبان جاي گرفت. بهار فعاليت‏هاي سياسي خود را از آغاز نهضت مشروطه آغاز كرد و در اين راه متحمل رنج زندان و تبعيد و آوارگي گرديد. در همه اين احوال از آن روزها و شب‏ها كه ملك الشعرا بهار، عمر خود را در زدوخوردهاي سياسي و روزنامه‏نگاري و حبس و تبعيد و خدمت در مجلس شوراي ملي مي‏گذرانيد تا آن ساعت‏ها كه با لحن دلچسب و سخنان دل‏انگيز و اشارات دلنشين خود در كلاس درس اشتغال داشت، حتي در ايام بيماري و آخرين روزهاي زندگي، ذهن خلاقش از آفرينش معاني و موضوعات جديد باز نايستاد و مجموعه‏هاي شعري پديد آورد. از لحاظ ادبي نيز اهميت شعر بهار بيشتر از آن جهت است كه او زبان فصيحِ پيشينيان را به بهترين و دل انگيزترين صورت در سخن خود به كار برده است. بهار با اطلاع وافري كه از زبان فارسي و ادبيات قبل از اسلام داشت، به خلق تركيبات جديد و وارد كردن بسياري از لغات متروك لهجه‏هاي كهن درآثار خود توفيق يافت. تصحيح و حاشيه تاريخ سيستان و مجملُ‏التواريخ و تأليف سبك‏شناسي نثر فارسي و ديوان اشعار و چند نوشتار سياسي از جمله آثار اوست. استاد محمدتقي بهار سرانجام در اول ارديبهشت 1330 ش در 64 سالگي به مرض سل درگذشت.
تهاجم وحشيانه مزدوران بعث رژيم پهلوي به مدرسه فيضيه در دوم فروردين 1342، عكس‏العمل شديد مراجع عظام، طلاب و فضلاي حوزه و مردم مسلمان را به دنبال آورد. با گسترش تظاهرات و حمايت‏هاي گسترده از طرف اقشار مختلف مردم و علما و مراجع داخل و خارج كشور، رژيم درمانده، دست به يك سلسله حركت‏هاي ايذايي زده و جنگ رواني حساب شده‏اي را از طريق رسانه‏هاي گروهي آغاز كرد. يكي از اين حركت‏ها، طرح مسأله اعزام طلاب به سربازخانه‏ها بود كه در تاريخ اول ارديبهشت 1342 به صورت وحشيانه‏اي انجام گرفت. مأموران حكومتي در كوچه و خيابان به دستگيري طلاب جوان پرداخته و ضمن ناديده انگاشتن معافيت تحصيلي آنان، اين افراد را به پادگان‏ها اعزام مي‏كردند. در واكنش به اين عمل، حضرت امام خميني(رحمة الله علیه) به طلاب فرمودند: "شما هر كجا باشيد، سربازان امام زمان هستيد. رسالت سنگيني كه بر عهده داريد روشن ساختن و آگاه كردن سربازان و درجه‏داران است. خود را از نظر روحي و جسمي قوي سازيد." اعزام روحانيان به سربازي نه تنها باعث هضم آنان در سربازخانه‏ها نشد، بلكه آنها در آن وضعيت نيز به مبارزات روشنگرانه خود ادامه دادند و اين‏گونه شد كه در پادگان‏ها و در ميانه بدنه ارتش هم نهضت اسلامي و امام خميني(رحمة الله علیه) ياراني پيدا كرد كه در تداوم و پيروزي انقلاب، مثمر ثمر بود.
آيت‏اللَّه حاج ميرزا علي غروي علياري تبريزي در سال 1280 ش (1319 ق) در بيت علم و تقوا در تبريز زاده شد. او كه از نوادگان عالم بزرگ و فقيه جليل، آيت‏اللَّه حاج ملاعلي علياري بود، پس از پشت سر گذاشتن دروس مقدماتي، راهي نجف اشرف گرديد و ساليان بسيار در محضر حضرات آيات: سيد ابوالحسن اصفهاني، ضياء الدين عراقي، ميرزاي ناييني، سيد ابوتراب خوانساري و سيدعلي آقا قاضي، زانوي ادب زد. وي در اين دوران، مباني علمي خود را در اخلاق، فقه، اصول، كلام، رجال، عرفان، حكمت و فلسفه استوار ساخت و درجواني به دريافت اجازات متعدد روايي و اجتهادي از علماي بزرگ نجف نائل آمد. معظم له در 31 سالگي به درخواست جدّ عالي قدرش، آيت‏اللَّه محمد حسن علياري به تبريز بازگشت و به مدت 65 سال به تحقيق، تدريس، تاليف و پرورش شاگردان اشتغال ورزيد. از آن فقيه سترگ نوشتارهاي فراواني به جاي مانده كه تقريرات درس خارج فقه حضرات آيات: عراقي، ناييني، سيدابوالحسن اصفهاني و نيز شرح عروة الوثقي در 15 جلد از آن جمله است. آيت‏اللَّه علياري سرانجام در چنين روزي برابر با 13 ذي‏حجّه 1417 ق در 96 سالگي درتبريز بدرود حيات گفت و پس از تشييعي با شكوه، در حرم حضرت معصومه(سلام الله عليها) به خاك سپرده شد.
شيخ مصلح الدين سعدي شيرازي در حدود سال 606 ق در ميان خانداني از عالمان دين در شيراز ولادت يافت. وي در اوان جواني براي تحصيل علوم ادبي و ديني راهي نظاميه بغداد شد و سپس به عراق و شام و حجاز سفركرد. سعدي در اواسط قرن هفتم به شيراز بازگشت و منظومه حِكمي بوستان را در سال 655 ق و گلستان را در مواعظ و حِكم به نثر مُسجّع و آميخته با قطعات اشعار دل‏انگيز در سال 656 ق، نگاشت. وي از آن پس، قسمت عمده عمر خود را در زادگاه خود گذراند تا اين كه در سال 691 ق در 85 سالگي درگذشت و در خانقاه خود به خاك سپرده شد. در سخن سعدي، غزل عاشقانه آخرين حد لطافت و زيبايي را درك كرده و لطيف‏ترين معاني در ساده‏ترين، فصيح‏ترين و كامل‏ترين الفاظ آمده است. سعدي در حكمت و موعظه و ايراد حِكَم و امثال از هر شاعر پارسي گوي موفق‏تر است و نثر مزين و آراسته و شيرين و جذاب او در گلستان، بهترين نمونه نثرهاي فصيح فارسي مي‏باشد. در جمهوري اسلامي ايران، اول ارديبهشت به عنوان روز سعدي نامگذاري شده است كه همه ساله در مراسم‏هاي ويژه، گرامي داشته مي‏شود.
پس از ارغون خان مغول، برادرش گيخاتو كه در زمان او، فرمانرواي آسياي صغير بود به پادشاهي رسيد. گيخاتو به سبب آن كه از مرض شفا يافته بود، فرمان آزاد كردن زندانيان را داد و از خزانه‏ي مملكت، آنچه را كه دستش رسيد در بين تهي‏دستان و درباريان تقسيم كرد. اين حاتم بخشي‏هاي او، كشور را به كمبود درآمد و فقر اقتصادي دچار ساخت و در نتيجه، خزانه‏ي سلطنتي تهي گشت. وزير گيخاتو كه مي‏دانست چيني‏ها از پول كاغذي استفاده مي‏كنند، براي جبران كمبود مالي، چاپخانه‏اي تاسيس كرد و به رواج نوعي اسكناس كه "چاو" خوانده مي‏شد، اقدام نمود. هدف از چاپ پول كاغذي اين بود كه اسكناس در ميان مردم رايج شود و طلا و نقره به خزانه باز گردد. اما مردم از قبول اين اسكناسِ بدون پشتوانه خودداري كردند تا اين كه گيخاتو، چاو را ملغي كرد. ديري نگذشت كه در جمادي الاولي سال 694 ق، اميران مغول طغيان كرده، گيخاتو را بكشتند و پسر عموي او، بايدو، را به پادشاهي نشاندند.
ظهير الدين محمد بن ميرزا عمر از نوادگان اميرتيمور گوركاني در سال 899 ق، پس از فوت پدر در 11 سالگي وارث حكومت فرغانه در ماوراءُ النَّهر گرديد. وي در ابتدا، يازده سال با ملوك ازبك و تاتار جنگيد و چون ضعف خود را احساس كرد، رو به كابل و قندهار آورد و پس از تصرف افغانستان، 22 سال در آن نواحي، فرمانروايى نمود. در سال 932 ق براي تسخير هند راهي اين كشور شد و با پيروزي وارد دهلي گرديد. ظهيرالدين بابر از اين زمان، سلسله‏ي گوركانيان هند معروف به دولت مغول را درهندوستان تاسيس كرد. اين دولت تا سال 1264 ق به مدت 332 سال در هندوستان و اطراف فرمانروايى داشت. بابر در هندوستان و افغانستان، راه‏ها و كاروان‏سراهاي فراواني ايجاد نمود و به عمران و آباداني كشور همت گماشت. مسجد معروف "بابري" در هند از بناهاي دوران حكومت ظهيرالدين محمد بابر محسوب مي‏شود. وي تا سال 937 ق به مدت پنج سال نيز در دهلي حكمراني نمود و سرانجام در 49 سالگي درگذشت. ظهيرالدين بابر را حاكمي عالم و اديب گفته‏اند و او كتابي درباره‏ي فتوحات و جهانداري و شرح حال خود نگاشته است. بابر در ابتدا در شهر جَمنه به خاك سپرده شد اما در ساليان بعد، استخوان‏هاي او را به كابل منتقل ساخته و آرامگاهي مُجَلّل در خارج از شهر براي او بنا كردند.
علّامه محمد اقبال لاهوري مسلمان آگاه ، متفكر و شاعر پارسي گوي پاكستان دارفاني را وداع گفت. اقبال لاهوري تحصيلات عالي را درآلمان و انگلستان به پايان رساند. اقبال لاهوري ازدوران نوجواني سرودن شعررا آغازكرد و نخستين قطعه شعراو ناله يتيم نام داشت. علّامه اقبال شاعري متعهد بود و دروطنش براي آگاه كردن هموطنان خويش و متحد ساختن آنان و ديگرمسلمانان جهان تلاش بسياركرد ازاين رو ازپيشروان و اصلاح طلبان بزرگ ديني درهند، و ازبانيان استقلال پاكستان محسوب مي شود. «سيرفلسفه درايران، اسرارخودي و ارمغان حجاز» ازجمله آثارتأليفي علّامه محمد اقبال لاهوري بشمارمي روند.
جنگ‏هاي ايران و روم از سلسله جنگ‏هاي خونيني است كه در چندين دوره انجام شد. دومين دوره اين جنگ‏ها در 21 آوريل 359م با حمله سپاه ايران به متصرفات روم آغاز شد. فرماندهي ايران، شاپور دوم معروف به شاپور ذوالاكتاف، پادشاه ساسانيان بود كه دوران سلطنت وي 69 سال به طول انجاميد. از آن طرف، فرماندهي سپاه روم با ژولين، امپراتور روميان بود كه براي بازگرداندن عظمت روم و مرام بت‏پرستي، تلاش ناموفقي انجام داد. در اين جنگ كه در منطقه تيسفون در حوالي بين‏النهرين در عراق امروزي به وقوع پيوست، چندين قلعه مهم روميان به تصرف سپاه ايران درآمد. در ادامه اين جنگ، ژولين با سپاه فراواني كه در شامات جمع نمود، ضمن عبور از رود فرات، تيسفون را فتح كرد، اما با كشته شدن او به دست يكي از سرداران ايراني، اين جنگ پس از 4 سال زد و خورد در هشتم ژانويه 363م خاتمه يافت و جانشين ژولين تقاضاي صلح كرد. در نتيجه، عهدنامه صلح بين ايران و روم به امضا رسيد و دومين دور از جنگ‏هاي ايران و روم به پايان رسيد.
پيش از تشكيل حكومت پادشاهي در بريتانيا، انگليس به صورت ملوك الطوايفي اداره مي‏شد و به چندين واحد جغرافيايى تقسيم شده بود. اِگبرْتْ كه شاه يكي از اين مناطق بود، پس از جنگ با ساير شاهان محلي، آنها را مطيع خود كرد و در 21 آوريل سال 827م به عنوان اولين پادشاه انگلستان و سرسلسله ساكسون‏هاي غربي، بر تخت سلطنت نشست. اين سلسله تا سال 1016م كه دانمارك، انگليس را تصرف كرد بر اين كشور پادشاهي نمود.
آرمان ژان دوپلس معروف به كاردينال ريشليوْ، سياست‏مدار برجسته و صدراعظم معروف فرانسه، در 21 آوريل 1585م در پاريس به دنيا آمد. وي در جواني به تحصيل فنون سربازي پرداخت، ولي در 21 سالگي به جرگه روحانيان كاتوليك پيوست و به مقام اسقفي دست يافت. ريشليو در سال 1614م به عضويت مجلس عوام فرانسه انتخاب شد و مورد توجه برخي مقامات دربار قرار گرفت. ريشليو در سال 1622م به مقام معنوي كاردينالي در كليسا رسيد و دو سال پس از آن توسط لويى سيزدهم به مقام صدراعظمي فرانسه منصوب شد كه تا هنگام مرگْ اين سمت را حفظ كرد. ريشليو در دوران صدراعظمي خود، پروتستان‏ها را سركوب نمود و از قدرت و نفوذ اشراف و بزرگان در دولت و ايالات كاست. اما در مقابل، بر قدرت حكومت مركزي افزود و حكومت مطلقه سلطنتي به وجود آورد. ريشليو، نايب‏السلطنه فرانسه را كه با حمايت او قدرت يافت تبعيد كرد و فرانسه را وارد جنگ‏هاي سي ساله اروپا نمود. او علاوه بر سياست، در مسايل نظامي هم مهارت داشت و به ادبيات نيز علاقه‏مند بود به طوري كه در اثر تشويق‏هاي ريشليو، آكادمي يا كانون ادبي فرانسه شكل گرفت. در زمان صدر اعظمي ريشليو، تمام كارها به دستور وي صورت مي‏گرفت و لويى سيزدهم توان مقابله با نظرات او را نداشت. ريشليو، اكثر كارهاي خود را با جاسوسي و موذيانه و به‏صورت زيركانه انجام مي‏داد به طوري كه حتي لويي سيزدهم هم از او واهمه داشت. ريشليو در اكثر وقايع مهمي كه در اروپا و به ويژه در فرانسه روي مي‏داد نقش داشت و در شمار يكي از برجسته‏ترين شخصيت‏هاي عصر خود به شمار مي‏رفت. كاردينال ريشليو سرانجام پس از 18 سال صدراعظمي، در 22 مه سال 1642م در 57 سالگي درگذشت.
ژان باتيست راسين، نويسنده نامدار فرانسوي، در 21 دسامبر 1639م در فرانسه به دنيا آمد. وي در كودكي پدر و مادرش را از دست داد و از آن پس تحت سرپرستي مادربزرگش، در يكي از ديرهاي زادگاهش پرورش يافت. گردانندگان دير نيز چون جز راسين، شاگردي نداشتند، تمام توان خود را در تعليم و تربيت وي به كار بردند. راسين در مدت سه سال، در آن دير متروك، واقع در دل دره‏اي تنگ و سبز و خرم زندگي مي‏كرد، از معاشرت با همسالان خود محروم بود و عشقي نهان به ادبيات داشت. وي در نوزده سالگي براي مدت يك سال جهت تحصيل فلسفه به پاريس رفت و در آنجا با ژان دولافونْتِن، افسانه سراي مشهور فرانسوي آشنا گرديد و شروع به نوشتن نمايش‏نامه كرد. هرچند اين حركت، واكنش صاحبان دير را برانگيخت و راسين مجبور به اقامتِ دوباره در دير گرديد، ولي او همچنان به خواندن آثار شاعران و سرودن اشعار عاشقانه و مكاتبه با دوستان پاريسي خود مشغول بود. راسين پس از چندي به پاريس بازگشت و به نگارش پرداخت. وي در سال 1667م، در حالي كه 28 ساله بود نمايش‏نامه آندروماك را نگاشت كه اثري شگرف در تماشاگران و خوانندگان آن نهاد. راسين پس از آن، شش شاه‏كار بزرگ ديگر منتشر كرد كه هر يك در مقام خود، در ادبيات فرانسه بي‏نظير است. در اين حال بود كه راسين به حد اعلاي شهرت رسيد. ولي بعد از چندي، اعتقادات مذهبي عصر جواني در كانون سينه‏اش هم‏چون آتشي كه زير خاكستر باقي مانده باشد، كم‏كم زبانه كشيد و راسين را بار ديگر به دير كشانيد. اواخر عمر راسين در آن دير، همانند مؤمني مقدس سپري شد تا آن‏كه در 21 آوريل 1699م در شصت سالگي درگذشت. راسين را مي‏توان معروف‏ترين شاعر دراماتيك فرانسه دانست. آثار او به طور كلي، عالي‏ترين نمونه مكتب كلاسيسم پيرو يونان باستان و روم در زبان فرانسه به شمار مي‏رود. قسمت اعظم آثار راسين شهرت جهاني دارند كه اسكندر كبير، بايزيد و مهرداد از آن جمله‏اند. راسين به تراژدي فرانسه كمال بخشيد. او اولين كسي بود كه بيان عواطف و عشق و بحران‏هاي روحي را در تراژدي وارد كرد و بيش از همه معاصرانش، زيبايى تراژدي‏هاي نويسندگان بزرگ عهد باستان را در نمايش‏نامه‏هاي خود عرضه كرد. راسين درعين حال شاعري است غنايي كه به شعر رايج زمان، موسيقي كلام و بيان موثر و مهيج را افزود. درباره او گفته‏اند: راسين يگانه شاعر تراژدي‏نويس زمان خود بود كه قريحه‏اش از ذوق سرشار او سرچشمه مي‏گرفت.
ساموئل لانگهورن كِلِمِنْز معروف به مارْكْ تواين داستان نويس امريكايى، در 30 نوامبر 1835م در فلورايدي امريكا در خانواده‏اي تهي‏دست به دنيا آمد. پدر و مادر ساموئل به اميد كسب ثروت از نقاط ديگري به امريكا مهاجرت كرده بودند ولي هرگز به آرزوي خود نرسيدند. ساموئل هشت ساله بود كه پدرش مرد، پس ناگزير خود عهده‏دار تامين معاش خانوادگي گرديد و در طلب روزي از تحصيل دست كشيد. وي در ابتدا به شغل حروفچيني و چاپ مشغول شد ولي طبع حادثه‏جوي او بدين امر خرسند نبود. لذا در 18 سالگي در شرق امريكا به گردش پرداخت تا به كاري كه بيشتر خوش آيندش باشد دست بزند. در 21 سالگي داوطلب حرفه كشتيراني در رودخانه مي‏سي‏سي‏پي شد و با رفت و آمد در اين مسير، با بسياري از شهرها و طرز زندگي مردم آن نواحي آشنا گرديد. با آغاز جنگ‏هاي داخلي امريكا و قطع عبور و مرور، به اميد به دست آوردن طلا سفر كرد ولي موفقيتي به دست نياورد. بنابراين بار ديگر به كارگري و سپس نوشتن مقالات كوتاه و داستان‏هاي فكاهي مشغول شد. ساموئل پس از چندي كه مختصر شهرتي پيدا كرده بود به نيويورك و سانفرانسيسكو رفت و درآنجا با انتشار نوشته‏هاي تند و آتشين انتقادي و هجوآميز، در سراسر جهان به شهرت رسيد. تواين براي تكميل مشاهدات اجتماعي و مطالعات ادبي خود، سفرهايى به اروپا، هندوستان، استراليا، مصر و فلسطين كرد و شالوده قسمت مهمي از آثار بعدي خود را ريخت. او در سال 1900 سفري به دور دنيا داشت و كتاب‏هايى نيز در اين باره نوشت. برخي از آثار او عبارتند از: ساده دلان در سفر، عصر طلايى، ماجراهاي هاكل بري‏فين، زارع شيكاگو و شاهزاده و گدا. مارك تواين در آثارش سعي كرده تا فساد و تباهي دستگاه‏هاي عصر خود را به شوخي و مزاح مطرح سازد. مارك تواين سال‏هاي آخر زندگي را با شهرت و افتخار گذراند و از احترام مردم سراسر جهان برخوردار شد. مارك تواين را بيشتر، داستان‏پرداز عجايب به شمار مي‏آورند. اشخاص داستان‏هايش افرادي فراموش نشدني‏اند كه همواره موجب سرگرمي نسل‏هاي آينده گشته‏اند. برخي از نويسندگان معروف امريكا، سرچشمه همه ادبيات جديد امريكا را كتاب هاكل بري‏فين اثر مارك تواين مي‏دانند و آن را بهترين كتاب به شمار مي‏آورند. مارك تواين سرانجام در 21 آوريل 1910م در 75 سالگي درگذشت.
دكتر كليم صديقي، رهبر فقيد پارلمان مسلمان انگلستان در سال 1932م به دنيا آمد. وي پس از طي تحصيلات خود، به روزنامه‏نگاري روي آورد و مدتي نيز معاونت سردبيري روزنامه معروف گارديَن را برعهده داشت. دكتر كليم صديقي، با دارا بودن مدرك دكتراي علوم سياسي بين‏الملل، از روشن‏فكران متعهد و فعال در انگلستان به شمار مي‏رفت و سال‏ها انيستيتوي مسلمانان انگلستان را اداره مي‏كرد. وي در سال 1991م، پارلمان مسلمانان انگليس را به منظور هماهنگ كردن فعاليت‏هاي مسلمانان در اين كشور پايه‏گذاري كرد كه اين تشكيلات در طول فعاليت خود، تلاش موثري را به انجام رسانده است. دكتر صديقي در طول سال‏هاي پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران، چندين بار براي شركت در كنفرانس‏هاي اسلامي به تهران سفر كرد. دكتر كليم صديقي به عنوان يكي از شخصيت‏هاي بانفوذ سياسي در انگلستان، در نهايت در حالي كه براي شركت در يك كنفرانس اسلامي در پروتوريا، مركز افريقاي جنوبي به سر مي‏برد، در بيست و يكم آوريل 1995م بر اثر سكته قلبي در شصت و سه سالگي درگذشت.